dinsdag 26 januari 2010

Soort permanent Pinksteren




Elk jaar sterven 26 000 soorten planten en dieren uit. Elk jaar sterven ook tien talen uit. En de Europese instellingen maken zich zorgen – niet zozeer over het feit dat zoveel officiële woordvoerders Engels spreken als wel dat bijna al die Europese woordvoerders 'native speakers' zijn en dus hun taalgebruik onwillekeurig kleuren met allerlei eigen culturele zinspelingen en bijgedachten. Zijn eenmaking en globalisering denkbaar zonder dat één medespeler het laken naar zich toetrekt en met behoud van de oorspronkelijke verschillen? Is eenheid in verscheidenheid een utopie? Een feit is dat Europa of liever de EU wel 's vaker met 'eenheidsworst' wordt geassocieerd. En wie is daar blij om?

Als een groot, fel oog (of is het een zon?) kijkt de brochure met de dvd die Honoré d'O in het kader van Vers Brussel maakte na zijn zwerftocht samen met de Berlijnse dichter Ulf Stolterfoht in de Brusselse Europawijk. De dichter schreef er het gedicht 'babel'. Honoré d'O liet het in de 22 andere talen van de Unie vertalen. Vervolgens lazen de vertalers hun versie voor in het Europees Parlement, waar op een middag in december 2008 cesky, Lietuviu, Ellenika, Nederlands, eesti, English, dansk, Balgarski, deutsch, suomi, Gaeilge, français, italiano, latviesu valoda, português, Româna, slovencina, slovenscina, Malti, espanol, polski, magyar en svenska weerklonken. (Mijn azerty-toetsenbord negeert de diakritische tekens en letters voor de eigen spelling van sommige talen, met excuses.) Terwijl de kunstenaar die lezingen opnam, werden er beelden van de Europawijk en het Parlement geprojecteerd.

Voor het kunstwerk dat de blijvende neerslag van dit project vormt – de pas verschenen brochure met dvd Babel. een poëtische film over de Europawijk – heeft Honoré d'O nieuwe beelden gemaakt, geïnspireerd door de verdwenen dierentuin die er ooit in het Leopoldpark van de wijk is geweest. Fascinerende opnamen, meestal in slow motion, van evenveel dieren in gevangenschap als de dvd talen laat horen: elkaar besnuffelende yaks (bijna abstracte haarkluwens), een hert achter een rots, dat vooral uit gewei lijkt te bestaan, sierlijk zwemmende otters, rozerode flamingo's, een spiedende witte uil, pinguïns die verrast worden door de regen, twee schildpadden die na al die trage bewegingen haast hyperkinetisch lijken, een in weelderig groen gebladerte verborgen beige roofdier, een knalgele kikker die onbeweeglijk lijkt (een still?) tot hij plots verspringt, een lethargisch uitgestrekt liggende panter, een massa vissen zwemmend in een aquarium ... Biodiversiteit ten top, en ik geloof niet dat iemand alle dieren (waarvan de tekstbrochure alleen de wetenschappelijke benaming in het Latijn vermeldt) meteen precies kan identificeren.

Dat kan je op het gehoor nog minder met de gesproken talen: wie onderscheidt zomaar het Slovaaks van het Sloveens, het Ests van het Lets? Maar de klank van al die verschillende taalmelodieën, ritmes, hortende fonemen en zacht vloeiende lettergrepen is al even fascinerend als de vormenrijkdom, de kleurenpracht en de variatie in beweging van de getoonde dieren. En dan te beseffen dat je in feite 23 keer dezelfde tekst hoort, of liever – zoals Umberto Eco literaire vertalingen karakteriseert – 23 teksten die 'quasi hetzelfde met andere woorden' zeggen.

Opmerkelijk: eentonig wordt deze dvd geen moment. Honoré d'O (iets anders kon je van hem niet verwachten) heeft de beelden net genoeg van elkaar doen verschillen, in kadrering, qua kleurstelling, in de wijze ook waarop ze worden uitgefaded, en tussen elke versie (dier/taal) seconden zwart begeleid door een (min of meer) herkenbaar vertrouwd geluid en een flits van een intrigerend (vertrouwd of net erg vervreemd) voorwerp. Een uitdaging voor de scherpzinnigheid van de kijker, een afwisseling met de traagheid van het opnieuw, als voor het eerst, kijken naar de dieren in de zoo en het geïntrigeerd luisteren naar de lezingen in de 23 talen. Wie wil, kan het oog laten dwalen naar de teksten die allemaal in de typografisch fraai vormgegeven brochure zijn opgenomen.

'Kom, laat ons afdalen [sprak Jahweh], en daar beneden hun spraak in verwarring brengen, zodat ze elkanders taal niet meer verstaan.' (Gen. 11:7) In zijn woord vooraf bij Babel schrijft Honoré d'O: 'The European heart of babel remains the independent (engaging) position of each language. It is a positive beating heart of right-minded voices. An inner benefit, a tingling, perhaps: not the sound of the language but the timbre and the individuality of 23 voices are bearing the weighty matter of Europe.' In Ulf Stolterfohts gedicht staat: 'babel is lieflijk, een oord voor de wildste syllaben, soort permanent pinksteren'.

Honoré d'O / Ulf Stolterfoht, Babel. A poetic movie about the European quarter / Een poëtische film over de Europawijk / Un film poétique sur le quartier européen, Vers Brussel / Het Beschrijf, 2010 wordt op Gedichtendag (28 januari, 18 uur) voorgesteld in Passa Porta. De uitgave is daar en in de Europese culturele instellingen in Brussel verkrijgbaar.

zaterdag 16 januari 2010

donderdag 7 januari 2010

Kastje, muur












Ik zou ze niet te eten willen geven, de tijdgenoten die met hun mobieltje dwepen, beweren niet meer zonder te kunnen, het object koesteren, personaliseren en thuis in een doorzichtig opblaasbaar zeteltje laten uitrusten. Bereikbaarheid, vrijheid, permanente verbondenheid: een stap dichter bij de vroeger aan God toegeschreven alomtegenwoordigheid?

Elke uitvinding heeft zijn schaduwzijde. Onder het mom van efficiëntie wordt wie vandaag een firma of instelling opbelt, eerst letterlijk aan het lijntje gehouden. Vroeger kreeg je minutenlang veel te luid Vivaldi's Vier jaargetijden te horen (of iets van lager allooi), nu en dan onderbroken door de nuchtere mededeling 'Er zijn x wachtenden voor u'. Wie de secundaire deugd 'geduld' in zijn opvoedingspakket had meegekregen, voelde een innerlijke tweestrijd tussen de wil om niet op te geven en de irritatie over wat dit 'gesprek' wel zou gaan kosten.

Tegenwoordig pakt men het interactief aan. De beller krijgt een reeks vragen voorgeschoteld en mag met de druktoets zijn keuze bepalen. Spreekt u Nederlands, Frans of Engels? Wilt u de klantendienst? Wenst u informatie? Onze hersteldienst? Hebt u een commerciële of een technische vraag? Softwarematig of hardwarematig? Welk type toestel hebt u? Je zou denken: heel wat werk verzet vóór je echt iemand aan de lijn krijgt. Als het zover is, klinkt onverstaanbaar, vaak ademloos, een naam. De beller heeft zich nauwelijks voorgesteld of hij wordt naar een nummer gevraagd dat hij vervolgens in het computersysteem hoort intikken. De stem aan de andere kant van de lijn heeft duidelijk weinig geduld. Het vereist een behoorlijke portie zelfwaardegevoel je na zo'n telefoontje nog een mens te voelen en niet een overbodig aanhangsel. Een storend relict uit een voorbije tijd.

Was het vroeger beter? De Münchense komiek Karl Valentin (1882-1948) heeft zo'n vijfenzeventig jaar geleden een sketch op grammofoonplaat opgenomen die nog steeds zo overtuigend overkomt dat hij wel uit het leven gegrepen moet zijn. 'Buchbinder Wanninger' heet hij. De man belt beleefd en bescheiden, zijn status kennend, het bouwbedrijf Meisel & Co. op om te melden dat de boeken zijn ingebonden. Of hij ze samen met de rekening mag opsturen? Bij de receptie wordt hij uiteraard doorverbonden, met het secretariaat. Onderdanig herhaalt hij zijn vraag. Wordt doorverbonden met de directie. Zijn formulering wordt wat onzekerder: 'de dinges ..., de boeken'. De directie verbindt hem door met de administratie.

De mevrouw daar raadt hem resoluut aan doorkiesnummer 33 te vormen. Dat kan hij zelf (hé, toen al interactief). Daar wordt opgenomen – zijn we terug bij af? – met 'Baufirma Meisel und Co.' Van nu af verwijst boekbinder Wanninger, steeds aarzelender, eventjes naar vorige contactpersonen: 'zoals ik de anderen gezegd heb'. Indruk maakt het niet. Ingenieur Plaschek zal hem kunnen helpen. Die vernufteling neemt zelfbewust op, omgekeerd evenredig met Wanningers stilaan bijna broddelende spreekwijze. Stotterend en misplaatst plechtstatig vraagt hij of hij de rekening mag 'offerieren'. Nee, zegt Plaschek, u moet bij architect Klotz zijn. De architect blijkt er evenmin over te gaan, maar de directeur zal ervan weten. 'Die is vandaag niet in de fabriek, maar ik schakel u door naar zijn woning.' (Wat een bereidwilligheid.) De directeur: 'Ik hou me niet bezig met die dingen. Misschien moet u bij afdeling 3 zijn. Ik schakel u door.'

Wanninger is intussen haast zijn identiteit kwijt: 'der Ding ist hier ...'; hoe heet hijzelf ook weer? Zijn verzoek, aanvankelijk amper drie zinnen, vertakt zich in uitgebreide hoofd- en bijzinnen. Dat ik u zou willen vragen of ik u mag meedelen dat (etcetera, etcetera). 'Ik verbind u met de boekhouding.' Onverminderd beleefd en geduldig, tot de onderdanigheid zelf verschrompeld, legt Wanninger zijn vraag voor. 'Zo, zijn de boeken nu eindelijk klaar!!' reageert een dragonder van een vrouwenstem. 'Brengt u ze morgenochtend ...' – dan rinkelt op de achtergrond een bel. 'Het kantoor is gesloten. Belt u morgen terug.' Einde gesprek. Boekbinder Wanninger, geprogrammeerd in voorkomendheid en zijn maatschappelijke plaats kennend, put zich nog uit in excuses, dankuwels, tekenen van begrip en instemming. En laat, na een korte pauze, bijna onhoorbaar stilletjes, twee scheldwoorden horen: Saubande, dreckade.

Het telefoongesprek heeft bijna zes minuten geduurd. Hoe pijnlijk de situatie ook is, het is heerlijk naar Karl Valentin te luisteren. Nog heeft hij in de Duitse theater- en literatuurgeschiedenis geen volledig burgerrecht verkregen, maar hij werd wel op handen gedragen door zo verschillende schrijvers als Brecht en Beckett. 'Humor ist, wenn man trotzdem lacht', zei Wilhelm Busch. Desondanks. En voor wie het plezier van de tekst niet voldoende is: 'De knechten zullen hun meesters verlossen' (Canetti). Tenzij die verkeerd verbonden zijn.

vrijdag 1 januari 2010

Fig. 1



Voorschriften, regelgeving, instructies, programma's, bepalingen, richtlijnen, jaarplannen, afspraken, doelstellingen, tradities, roosters, desiderata, normen, voorwaarden, gebruiken, verordeningen, functiebeschrijvingen, werkschema's, normen, decreten ...

Of een blanco programma , want 'was nicht ist, kann werden ...'

Afb. Marcel Broodthaers, Fig. 1 Programme (1972, Van Abbemuseum, Eindhoven)